De rol van businesscases bij strategieontwikkeling

De afgelopen jaren heeft het denken in businesscases een grote vlucht genomen. Van de traditionele economische sectoren heeft het de vleugels uitgeslagen naar het sociale en fysieke domein. Voorbeelden: businessmodellen rond publiek-privaat onderwijs respectieve­lijk de trits (!) van MKBA naar businesscase naar financiering bij gebieds­ontwikkeling. Welke lessen zijn te trekken en wat betekent dat voor de rol van businesscases bij strategieontwikkeling?

Strategieën zijn er in soorten en maten. Een uitvoerings-, communicatie- en beleids­strategie of een korte- en langetermijnstrategie. Meer concreet is de vraag of de scope en inhoud van een businesscase in bijvoorbeeld een langetermijnstrategie anders is dan in een kortetermijnstrategie? Hebben publieken en privaten dan andere rollen, bijdragen of verantwoordelijkheden?

Zes kenmerkende businesscases

Tegen deze achtergrond hebben we zes kenmerkende businesscases uit onze praktijk uitgelicht. Twee uit een beleidsontwikkelende opgave, twee uit een gebiedsopgave en twee uit de project­ontwik­keling. Het gaat om de rol van de businesscase bij:

1. Visie- en agendavorming – Topsector Water

Ruim zestig businesscases van zestig triple helix-samenwerkingsverbanden gaven inzicht in de ambities om posities in (veronderstelde) nieuwe en kansrijke markten in de wereld te versterken. Businesscases als manier om sectorbrede beleidsdoelen te verbinden aan de marktervaring van bedrijven en de innovatiekracht van de gezamenlijke stakeholders. De uitvraag aan de organisaties in de Nederlandse markt vond plaats in het kader van de vorming van een visie en agenda voor de Nederlandse watersector door het Topteam Water onder leiding van Boegbeeld Koos van Oord.

2. Business cases bij Ketensamenwerking-Alliantievorming – Energievoorziening Rotterdam

Vijftien Rotterdamse stakeholders vinden samen dat de enorme voorraad aan energie uit de haven benut moet worden in de Rotterdamse regio. Dit is, zo weet een ieder, alleen mogelijk als de afzonderlijke businesscases in elkaar worden geschoven en uiteindelijk de boeken open gaan. De warmteketen is echter berucht om de complexiteit van de publieke en private rollen en de benauwde business case. Vijf stakeholdertafels met een open dialoog over langetermijnperspectieven, de ontwikkeling van de energie en bouwsector en de publieke ambities brachten stakeholders het wederzijdse vertrouwen.

3. Business cases bij Gebiedsontwikkeling – Een zout Volkerak Zoommeer

Van gebiedsopgave naar waardeontwikkeling naar verdienpotentieel naar geldelijke opbrengsten… of van gebiedsprogramma naar maatschappelijke kostenbatenanalyse naar businesscase naar financieel arrangement. De ambitie om het Volkerak Zoommeer te verbinden met de open zee brengt nieuwe waarden in beeld (visserij, recreatie, natuur, ruimte). Publieke overheden zoeken naar kansen om de vereiste investeringen vanuit deze nieuwe waarden te bekostigen met de opbrengsten uit verdienmodellen die deze waarden exploiteren. Een van deze verdienmodellen is de gebiedsobligatie.

4. Een gebiedsgerichte Organisatieverkenning – Gebieden Energie Neutraal

Een zoektocht, op initiatief van een consortium (GEN, Gebieden Energie Neutraal) van vooruitstrevende bedrijven uit de bouwketen, naar een innovatieve publiek-private gebiedsorganisatie, die uitvoering kan geven aan de roadmap naar een energieneutrale wijk. Deze gebiedsorganisatie is houder van de gezamenlijke businesscases van woningcorporaties, waterschap, lokale energiecorporatie en het gemeentelijk bedrijf. Met als opgave om deze cases voor afzonderlijke projecten te verbinden en onderling te verevenen, vanuit de gezamenlijke filosofie van gemeenschappelijk waardecreatie.

5. Business cases bij Project- en planontwikkeling – Concurrentiegerichte dialoog A2

De businesscase als aanjager in een concurrentiegerichte dialoog (tussen markt en overheid) én zo als instrument om de creativiteit en innovatiekracht van privaat ondernemerschap te benutten bij een afgestemde uitvoering van de publieke rol bij een complexe gebiedsopgave. De publieke besluitvorming, de procedure voor de aanbesteding en de financieel-economische onderbouwing in een businesscase zijn vervlochten. In één zin: de essentie van de publiek-private planontwikkeling voor de vernieuwing van de route en ligging van de A2, midden door Maastricht.

6. Businesscases bij een Projectverkenning – Modernisering Afsluitdijk

Wubbo Ockels, Royal Haskoning, BAM, Van Oord, Eneco en Rabobank vormen het consortium Natuurlijk Afsluitdijk. Dit consortium mag, als stap in een prijsvraag, de visie op de modernisering van de Afsluitdijk uitwerken. ‘Ons doel is een concreet, haalbaar en betaalbaar voorstel voor een publiek-private samenwerking te lanceren. We zien de Afsluitdijk als een icoon van water­beheersing, duurzame ontwikkeling in energie, opslag, mobiliteit en innovatie en een structurele maatschappelijke verbinding van en naar het Noorden.’ MKBA en BC Natuurlijk Afsluitdijk in één.

Van businesscase naar businessfilosofie

Deze businesscases blijken in opbouw en onderwerpen die aan de orde komen veel op elkaar te lijken. De echte verschillen tussen (de inhoud van) de businesscases hangen eerder samen met de onderliggende businessfilosofie. Het gaat dan bijvoorbeeld om de strategische vraag of alle waarden, kosten en baten binnen de onderneming (waar de businesscase voor wordt ontwikkeld) voor de gezamenlijke rekening zijn  -als in ‘in gemeenschap van goederen’- of dat de filosofie bijvoorbeeld meer het karakter heeft van een LAT-relatie: de lusten meer delen dan de lasten. Als het gaat om de businessfilosofie kan ook aan de orde komen of de businesscase alleen om financiële of ook om ecologische waarden en risico’s gaat. Kortom, eerst filosofie en dan de case.

Strategie- en businessontwikkeling in één

Tussen businessfilosofie en businesscase schakelt dan, naar mijn idee, nog het bekende businessmodel. In het verlengde van de businessfilosofie spreekt het businessmodel zich concreter uit over bijvoorbeeld de vraag of we samenwerken vanuit een integrale projectorganisatie of dat we ons organiseren als partners in een lerend netwerk. Deze vraag speelt onder andere in het bovenstaande voorbeeld van Gebieden Energie Neutraal.

Mijn conclusie is dat businessontwikkeling en strategieontwikkeling meer dan ooit hand in hand gaan, zeker in complexe samenwerkingsprocessen met meerdere stakeholders. Het onderstaande schema laat zien hoe dat in zijn werk kan gaan. In mijn bijdrage aan het boek Gedeeld Eigenaarschap wordt dit verhaal onder de titel ‘Naar een ondernemende strategie’ verder uitgewerkt en krijg je praktische tools aangereikt om zelf aan de slag te gaan met integrale business- en strategieontwikkeling.